Ένας (δια) λογος για να αγαπήσεις (με) την ψυχή σου!
ΕΓΩ: Έλα, μίλα μου! Ξέρω πως έχεις ένα τρόπο να μου πεις όλα όσα πρέπει να ξέρω … Δεν έχεις άλλον σαν εμένα. Δεν έχω άλλη σαν εσένα. Μίλα μου, ψυχή μου. Μίλα μου για αυτά που είδες. Μίλα μου για αυτά που βλέπεις. Για τα χελιδόνια και τις στέγες. Τα μικρά παιδιά και τα συλλαβίσματα της γλώσσας. Για τον πόνο και τα όνειρα. Για τους φόβους και τις βόλτες στις παραλίες. Για τη χαρά και την αίσθηση πως όλα τελειώνουν. Για τη φρίκη, την αρρώστια, τον πόλεμο με καλούς τρόπους. Μίλα μου για το σκοτάδι και το φως. Μίλα μου για το Μεγάλο Παιχνίδι της ύπαρξης. Άνοιξε τις πόρτες και μίλα μου. Μη μ’ αφήνεις σε αυτή την απέραντη μοναξιά. Μη με αφήνεις να περιμένω πότε ένα θρόισμα, ένα βουητό ή ένα ψίθυρο, για να μου δώσει την…
Όταν βλέπεις μέσα από τη θηλιά που κρέμεται μπροστά σου, τότε μόνο βλέπεις καθαρά, μου είπε κάποτε ένας σοφός άνθρωπος και την κράτησα αυτή τη φράση. Την κατανόησα πλήρως στη σημερινή συγκυρία που μας κάνει πια να βλέπουμε όλοι πιο καθαρά. Κόσμος σκληρότητας και φόβου. Από τη Μαριούπολη και τη Σαγκάη μέχρι το ανθρώπινο ποτάμι των αστέγων της Αμερικής. Ο «Γ Παγκόσμιος Πόλεμος» δεν είναι κάτι που ΘΑ γίνει για τα οικόπεδα της Αρκτικής, είναι κάτι που συμβαίνει ήδη, είναι ένας διαρκής ανθρώπινος εμφύλιος που διεξάγεται μπροστά μας αλλά και μέσα μας. Οι ειρηνοποιοί που θέλησαν να χαρίσουν ένα νόημα σωτηρίας από το μηδέν που μας καταπίνει, έχουν αναχωρήσει ήδη μακάριοι. Πρώτα δοξάστηκαν με «ωσανά» και μετά εκτελέστηκαν, κατά τα γραφάς. Από τον Ιησού μέχρι τον Τζον Λένον. Ζούμε τη σιωπή του Θεού τώρα και μόνο το δαιμονικό χάος δημιουργεί τις «επενδυτικές ευκαιρίες». Άστο λοιπόν, μην το αναλύεις. Το σύμπαν έτσι κι αλλιώς συνωμοτεί. Πιες καλύτερα ένα μιλκσεικ. Δώσε τη μάχη σου για τη γεύση που θα έχει. Βανίλια ή σοκολάτα; Ή μήπως ζουμερή φραουλίτσα; Ψήφισε ποιος θα παραμείνει SURVIVOR και ποιος θα πάει σπίτι του. Φώναξε δυνατά: «Ζήτω η δημοκρατία!».
Αφορά το προσφιλές θέμα στο Χόλυγουντ, για το ποιος είναι το «μεγάλο αφεντικό» σε αυτό τον μάταιο κόσμο.
Η τελευταία σαλτσούλα της «φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης» μέσα από τη διάλυση των εθνικών κρατών ως δήθεν ειρηνικού δρόμου προς την πλανητική επικυριαρχία των ΗΠΑ, έχει τελειώσει από καιρό μαζί με το «αμερικάνικο όνειρο».
Ζούμε τις ωδίνες του τοκετού των Αυτοκρατοριών. Ο κόσμος θα σπάσει σε μεγάλα κομμάτια.
Ο Πούτιν είναι ο «τρελός» που βγήκε και το έδειξε τόσο ωμά στο παγκόσμιο πλήθος.
Κατά το μύθο τουλάχιστον, πάντα συνεπαίρνουν οι ταύροι την Ευρώπη και είναι αναπόφευκτη η αρπαγή της. Πάρτε καμιά κονσερβούλα. Δεν πάει χαμένη έτσι κι αλλιώς.
Παρόλο που οι τρέχουσες οικονομικές συνθήκες μας βοήθησαν να χρησιμοποιήσουμε το τεχνολογικό δυναμικό μας για τη διαχείριση της έλλειψης, είναι σαφές ότι αυτό το σύστημα δεν συμβαδίζει πλέον με την ικανότητά μας να παράγουμε αφθονία. Αυτό που αντιμετωπίζουμε τώρα είναι το σύστημα χρηματοπιστωτικής επικυριαρχίας που δημιουργεί τεχνητή έλλειψη προκειμένου να διατηρήσει συνεχώς αυξανόμενα κέρδη. Μια παγκόσμια οικονομία βάσει πόρων θα έπρεπε να χρησιμοποιεί την έξυπνη και ανθρώπινη εφαρμογή της επιστήμης και της τεχνολογίας για να παρέχει αφθονία σε όλους τους ανθρώπους.
Για πρώτη φορά έχουμε την τεχνική ικανότητα μέσω του αυτοματισμού και του κυβερνοχώρου να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον αφθονίας, εξαλείφοντας τις επιπτώσεις της έλλειψης που δημιουργούν πόλεμο, φτώχεια, πείνα και εδαφικές διαφορές. Είναι ένα πιθανό όραμα για την ανθρωπότητα, όπου το πλήρες δυναμικό της επιστήμης και της τεχνολογίας απελευθερώνεται προς την κοινωνική βελτίωση. Αλλά με μια νέα αντίληψη των οικονομικών όπου ξεπερνά το κίνητρο για εκμετάλλευση άλλων και η ανθρώπινη ευφυΐα δεν θα χρησιμοποιείται πλέον με τρόπους που βλάπτουν τους ανθρώπους ή/και τον πλανήτη.
Όταν ο στόχος δεν είναι τα κέρδη των ελίτ αλλά η ευημερία των ανθρώπων και του περιβάλλοντος, τότε και η εκπαίδευση θα κατευθύνεται προς την υποστήριξη ενός βιώσιμου συστήματος ανθρώπινης συμβίωσης για τις επόμενες γενιές.
Αρκεί να βγούμε – πριν είναι αργά – από τα πρωτόγονα «σπήλαια» της κυριαρχίας στο φως νέων αξιών για τους μεταβαλλόμενους χρόνους μας.
Η ανθρωπότητα ζει ακόμη στην «εποχή των σπηλαίων». Γι αυτό και κινδυνεύει τόσο άμεσα, να ξαναγυρίσει κυριολεκτικά στα σπήλαια, είτε μετά από έναν παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο, είτε λόγω των δραματικών κλιματικών αλλαγών που ήδη αφανίζουν ολόκληρες περιοχές του πλανήτη, είτε και από τα δύο μαζί όπως, δυστυχώς, μπορεί να αποδειχθεί και το πιο πιθανό.
Αν δεν βγούμε άρον – άρον από τα «σπήλαια» του εγωισμού μας, αν δεν πούμε όλοι μας ένα μεγάλο από καρδιάς «ΝΑΙ» σε μια Νέα Αρμονική Ισορροπία με τον εαυτό μας, με τους άλλους, με τη φύση και τον πλανήτη, τα παιδιά μας δεν θα προλάβουν να γεράσουν.
Όσοι νομίζουν αφελώς πως θα είναι ασφαλείς στα «σπήλαια» του εγωισμού τους – «κάστρα» με security, offshore, πλάκες χρυσού, κλπ – θα δοκιμάσουν την οδυνηρή έκπληξη πως στοιχημάτισαν υπέρ της λάθους πλευράς, την πιο λάθος στιγμή για την ανθρώπινη ιστορία.
Βρισκόμαστε σε μια ιστορική στιγμή στην οποία πρέπει να αποκτήσουμε μια νέα θεώρηση για τη ζωή, τον κόσμο και τη θέση μας μέσα σε αυτόν. Ένα είδος Νέου Διαφωτισμού που θα έχει σε προτεραιότητα την Ορθή Πράξη, με θεμελιώδεις αρχές την αγάπη, την αλληλεγγύη, τη φιλία, την αλληλοβοήθεια. Μια αληθινή επανάσταση που θα αγγίξει όλους τους τομείς της ζωής, ακριβώς για να μπορέσει και να τη σώσει.
Είναι η στιγμή να αγαπήσουμε. Πρωτίστως, τα ίδια τα παιδιά μας. Δυνατά κι αληθινά. Δεν τους αξίζει το καλύτερο; Το καλύτερο δεν είναι το «παιχνίδι εξουσίας» που μπορεί να αποδειχθεί ολέθριο. Το καλύτερο για τα παιδιά μας, είναι μια ζωή γεμάτη αληθινό νόημα, μέσα σε ένα κόσμο δίκαιης ελευθερίας για όλους, με ενσυναίσθηση και αγάπη για ό,τι ανασαίνει πάνω στον μικρό γαλάζιο πλανήτη μας.
Αφελές; Μπορεί. Πάντως ο χρόνος μετράει αντίστροφα και μένουν δευτερόλεπτα.
Τικ… τοκ… τικ… τοκ… Όταν η άμμος του χρόνου τελειώνει η μόνη λογική επιλογή είναι γυρίσουμε την κλεψύδρα ανάποδα.
Είμαστε στα πρόθυρα μιας μεγάλης επανάστασης. Σημαία της θα έχει την ενέργεια της αγνής πρόθεσης, γι’ αυτό και το χρώμα της θα είναι το λευκό. Θα μοιάζει με παράδοση αλλά δεν θα είναι. Γιατί θα είναι παράδοση στο μυστήριο της ζωής, στον θαυμασμό του. Κι αυτό σημαίνει έκλυση άφθονης ενέργειας για μια αδιανόητη ανατροπή.
Γιατί θα γίνει αυτό; Θα σου πω …. Θα γίνει γιατί βαρέθηκες. Όπως στο λέω. Ακόμη κι αν δεν το έχεις συνειδητοποιήσει πλήρως , που πολύ αμφιβάλλω όμως. Είμαι σίγουρος πως το νιώθεις. Κι αφού το νιώθεις αργά ή γρήγορα θα το σκεφτείς. Κι αφού το σκεφτείς θα το δεις να παράγει αποτελέσματα στην πραγματικότητά σου.
Βαρέθηκες να ακούς κάθε πρωί το ξυπνητήρι.
Βαρέθηκες τη μηχανική ρουτίνα της τουαλέτας, των δυο γουλιών καφέ, της κίνησης στο δρόμο, μέσα στο αυτοκίνητο με χαζά αστειάκια στο ραδιόφωνο, κάνοντας το σταυρό σου νοητά ακούγοντας ειδήσεις, με το ένα κακό πίσω από το άλλο.
Βαρέθηκες να πηγαίνεις σε μια δουλειά που ξεκίνησες με ενθουσιασμό και σήμερα τη ζεις σαν καθημερινό μαρτύριο. Να κάνεις το καλύτερο και να βλέπεις απέναντι σου το χειρότερο.
Βαρέθηκες να τρως στα όρθια το μεσημέρι στο κουζινάκι, βαρέθηκες να κάνεις και δυο ώρες παραπάνω για να βγει η δουλειά, βαρέθηκες να γυρνάς πτώμα στο σπίτι, στην καλύτερη να βάλεις ένα ποτήρι κρασί καθώς βαριέσαι μπροστά στην τηλεόραση.
Βαρέθηκες να ακούς για μονόκερους φούσκες και για δισεκατομμυριούχους κάτω των 30.
Βαρέθηκες εσύ ν’ ανησυχείς διαρκώς για τα ίδια και τα ίδια. Βαρέθηκες τους λογαριασμούς, τα ενοίκια, τις δόσεις, τους φόρους, τα πρόστιμα, την ψεύτικη ζωή που δεν βγαίνει.
Είναι η πρώτη φορά ίσως που συνειδητοποιείς τόσο ξεκάθαρα πως θέλεις.
Τώρα θέλεις να νιώσεις πως ζεις. Πως ζεις αληθινά. Ζω αληθινά θα πει ζω αυτό που είμαι. Τι είσαι όμως;
Χωρίς να θέλω να σε πανικοβάλλω, είσαι το μυστήριο της ζωής. Αλλά εσύ βαρέθηκες. Κι αν δεν το αλλάξεις αυτό, θα σβήσεις είτε από ανία, είτε από άνοια, είτε από παράνοια. Το συνειδητοποιούν όλο και περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο. Πιθανόν έχεις διαβάσει για το κύμα παραιτήσεων σε όλο τον κόσμο.
Πιθανόν επίσης να έχεις διαβάσει τα στοιχεία που αποδεικνύουν πως δεν υπάρχει βιώσιμη συνέχεια. Ο πλούτος των 10 πλουσιότερων ανθρώπων έχει διπλασιαστεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας, την ίδια ώρα που τα εισοδήματα για το 99% της ανθρωπότητας είναι σε χειρότερη θέση, λόγω του COVID-19. Οι 10 πλουσιότεροι άνθρωποι στην κορυφή της πυραμίδας κατέχουν περισσότερα απ’ όσα έχουν 3,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι στη βάση της. Αν οι 10 πλουσιότεροι άνθρωποι ξόδευαν ένα εκατομμύριο δολάρια ο καθένας την ημέρα, θα τους χρειάζονταν 414 χρόνια για να ξοδέψουν τον πλούτο τους.
Θες κι άλλο; Το αποτύπωμα άνθρακα των 20 πλουσιότερων ανθρώπων είναι 8.000 φορές μεγαλύτερο από το αντίστοιχο 1 δις ανθρώπων που ανήκουν στους φτωχότερους. Κατά τα λοιπά, ζήτω η «πράσινη ανάπτυξη» με πυρηνική ενέργεια.
«Dead End» απ’ όποια πλευρά κι αν το δεις. Η συνειδητοποίηση αυτή πυροδοτεί το πρώτο ψυχικό σκίρτημα. Χρειάζονται ασφαλώς πολλά περισσότερα σε ένα ταξίδι αληθοποίησης της ζωής. Γιατί μόνο έτσι μπορούμε να θαυμάσουμε το μυστήριό της, ώστε να τη ζούμε με τον ενθουσιασμό που της αξίζει και να μην χασμουριόμαστε ψόφιοι στους καναπέδες.
Ο σκοπός της ζωής είναι μια ζωή με σκοπό. Αλλιώς είναι τρίχες κατσαρές και τζάμπα όλος ο κόπος. Όμως αν ήταν εύκολο ο κόσμος δεν θα ζούσε τυχαία. Ζωή «προς τύχην», δηλαδή πρόστυχη ζωή. Το λένε οι ίδιες οι λέξεις που έχουμε ξεχάσει, γιατί απλά τις πετάμε σαν πέτρες ενώ είναι ζωντανές όταν τις μιλάμε με όλη τη σημασία τους.
Εσύ λοιπόν που έχεις μπουχτίσει κι έχεις σκυλοβαρεθεί να είσαι στο ίδιο μίζερο έργο θεατής και μελλοθάνατος κομπάρσος μαζί, μάλλον είναι στιγμή να μάθεις να μιλάς με ζωντανές λέξεις και να ξεχάσεις να πετάς πέτρες με το στόμα. Ξεκίνα με κάτι απλό. Με μια επιβεβαίωση.
«Είμαι αυτό που Είμαι.».
Άμα το ψάξεις στα αρχαία ιερά κείμενα, δεν είναι μια τυχαία φράση. Την είπε ο ίδιος ο Θεός κι έφτιαξε το σύμπαν. Τώρα πρέπει να την πεις κι εσύ για να φτιάξεις το σύμπαν το δικό σου, διότι πολύ απλά στα σύμπαντα των άλλων δεν χωράς, παντού περισσεύεις και παντού ξεψυχάς.
Αυτόν τον σπόρο θέλω να σου φυτέψω σήμερα. Στην καρδιά, όχι στο μυαλό. Το μυαλό είναι γεμάτο ζιζάνια και ζιζανιοκτόνα, οπότε το περιβάλλον του είναι τόσο τοξικό όσο πλέον και ο πάλαι ποτέ γαλάζιος πλανήτης μας.
Νιώθω τον μετεωρισμό σου. Στέκεται αναποφάσιστος πάνω στο point z της ζωής σου. Εμ τι λέμε τόσο καιρό…. Πίσω δεν πάει και μπροστά είναι γκρεμός.
Ή θα μας πετάξουνε ή θα πετάξουμε.
Μπορούμε; Κανένας δεν ξέρει.
«Σα δεν φτάσει ο άνθρωπος στην άκρη του γκρεμού, δεν βγάζει στην πλάτη του φτερούγες να πετάξει…» λέει ο Νίκος Καζαντζάκης.
Από τη στροφή της χιλιετίας και μετά, υπήρξε μια τεράστια αύξηση στην προβολή της φιλοσοφίας, τόσο στο διαδίκτυο όσο και εκτός. Υπάρχουν, φυσικά, βιβλία για τη φιλοσοφία, αλλά και πολλές δημοφιλείς ζωντανές εκδηλώσεις, μαθήματα, podcast, τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά προγράμματα και στήλες εφημερίδων. Η φιλοσοφία σήμερα είναι τόσο πιθανό να βρεθεί στο YouTube όσο και σε ένα βιβλιοπωλείο ή βιβλιοθήκη. Απλώς για να αναφέρουμε μερικά παραδείγματα δωρεάν διαδικτυακών πρωτοβουλιών δημόσιας φιλοσοφίας: το μάθημα «Justice» του Michael Sandel, τα κινούμενα σχέδια History of Ideas του BBC ή τα πολλά δημοφιλή podcast φιλοσοφίας, συμπεριλαμβανομένων των History of Philosophy Without Any Gaps από τον Peter Adamson, Philosophy Bites από τον David Edmonds και Nigel Warburton, και τα φιλοσοφικά επεισόδια της σειράς BBC Radio 4 In Our Time. Αυτό το περίπλοκο και ετερογενές φαινόμενο ονομάζεται γενικά «δημόσια φιλοσοφία». Είναι φιλοσοφία που γίνεται δημόσια και όχι πίσω από τις πόρτες αίθουσες σεμιναρίων ή διαλέξεων ή σε ακαδημαϊκά περιοδικά με τοίχωμα πληρωμής.
Η «δημόσια φιλοσοφία» φαίνεται εκ πρώτης όψεως να είναι αυτό που ο Ludwig Wittgenstein ονόμασε όρο οικογενειακής ομοιότητας. Χρησιμοποίησε το παράδειγμα ενός παιχνιδιού για να επεξηγήσει αυτή την έννοια. Ακριβώς επειδή ονομάζουμε κάτι παιχνίδι δεν σημαίνει ότι έχει κάποιο βασικό χαρακτηριστικό που μοιράζονται όλα τα παιχνίδια. Ο Wittgenstein υποστήριξε ότι, συχνά, υπάρχουν απλώς ομοιότητες μεταξύ των πραγμάτων που ονομάζουμε με το ίδιο όνομα, όπως υπάρχουν κοινά και επικαλυπτόμενα φυσικά χαρακτηριστικά που διατρέχουν μια οικογένεια που σχετίζεται με αίμα, αλλά κανένα ορατό καθοριστικό χαρακτηριστικό. Ομοίως, μπορεί κανείς να σκεφτεί ότι ίσως δεν υπάρχει καμία ουσιαστική ιδιότητα που να έχει όλη η δημόσια φιλοσοφία, αλλά, μάλλον, υπάρχει ένα σύμπλεγμα σημαντικών χαρακτηριστικών που έχουν κοινά τα πολλά παραδείγματα της.
Στην περίπτωση των παιχνιδιών, ο φιλόσοφος Bernard Suits στο βιβλίο του The Grasshopper (1978) υποστήριξε ότι ο Wittgenstein έκανε λάθος. Υπήρχε πράγματι κάτι που μοιράζονταν όλα τα παιχνίδια, δηλαδή ότι είναι εθελοντικές δραστηριότητες στις οποίες οι παίκτες προσπαθούν να ξεπεράσουν περιττά εμπόδια. Θα μπορούσατε απλά να περπατήσετε και να τοποθετήσετε την μπάλα του γκολφ στην τρύπα με το χέρι σας, αλλά αντίθετα πρέπει να τηρείτε τους κανόνες του παιχνιδιού, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να το χτυπήσετε εκεί με ένα μπαστούνι του γκολφ.
Αν και η ίδια η φιλοσοφία είναι πολύ δύσκολο να οριστεί, είναι λιγότερο φιλόδοξο να αναζητήσουμε τι κοινό έχει όλη η δημόσια φιλοσοφία, ή τουλάχιστον όλη η καλή δημόσια φιλοσοφία. Θέλω να υποστηρίξω ότι η δημόσια φιλοσοφία μπορεί και πρέπει να προσδιορίζεται από τον σκοπό της. Θα πρέπει να θέσουμε το ερώτημα «Γιατί ασχολούμαστε με τη δημόσια φιλοσοφία;» για να απαντήσουμε στο ερώτημα «Τι είναι η δημόσια φιλοσοφία;»
Μετά το διδακτορικό μου και τη μεταδιδακτορική μου έρευνα στη φιλοσοφία – με ενδιέφερε η φιλοσοφική ψυχολογία του G W F Hegel και η θεωρία της γνώσης – ένιωσα την επιθυμία να φέρω τη φιλοσοφία σε μέρη που δεν είχε φτάσει ακόμη. Ήθελα να θέσω την τεχνογνωσία μου στον τομέα στη διάθεση εκείνων των ανθρώπων που μπορεί να ενδιαφέρονται για τη φιλοσοφία και ωστόσο δεν είχαν την ευκαιρία να τη σπουδάσουν. Έτσι, οργάνωσα και προώθησα αυτό που αποκαλώ «φιλοσοφικά εργαστήρια» και πρωτοβουλίες δημόσιας φιλοσοφίας στη βόρεια Ιταλία, όπου ζω, και στο διαδίκτυο. Σε ένα φιλοσοφικό εργαστήριο, το κοινό καλείται ή, καλύτερα, προκαλείται να σκεφτεί, να συζητήσει και να συλλογιστεί από κοινού ένα επιλεγμένο θέμα. Μπορεί να θέλετε να χρησιμοποιήσετε διαφορετικά είδη ερεθισμάτων για να προκαλέσετε το κοινό να φιλοσοφήσει: μπορεί να είναι ένα απόσπασμα από ένα φιλοσοφικό κείμενο ή ένα σκεπτικό πείραμα – όπως αυτά που παρουσιάζονται στο μπεστ σέλερ The If Machine (2η έκδοση, 2019) του Peter Worley – αλλά και μια μελέτη περίπτωσης από τις ειδήσεις ή ένα έργο τέχνης. Σχεδόν οτιδήποτε μπορεί να προσφέρει το πρόσχημα μιας άσκησης σκέψης. Αφού έδωσε στο κοινό το ερέθισμα να σκεφτεί ένα αμφιλεγόμενο θέμα και το αφήσει να εκφράσει τις άμεσες απόψεις του σχετικά με αυτό, ο φιλόσοφος καλεί όλους να ξανασκεφτούν και να σκεφτούν καλύτερα.
Όπως ο Σωκράτης, που περπάτησε στην Αθήνα ενοχλώντας τους συμπολίτες του με τις ερωτήσεις του και αναγκάζοντάς τους να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους για να αξιολογήσουν τη συνοχή και τις πιθανές επιπτώσεις τους, η δημόσια φιλοσοφία είναι μια πρακτική που, όπως λες, «ενοχλεί». Αναγκάζει το κοινό να αναλογιστεί κριτικά αυτό που πίστευε ότι γνώριζε. Ο φιλόσοφος βοηθά τη διαδικασία της διερεύνησης επιδεικνύοντας υποκείμενες διακρίσεις και συνδέσεις (εννοιολογική ανάλυση), αποκαλύπτοντας σιωπηρές υποθέσεις και αφήνοντας να αναδυθούν πιθανές επιπτώσεις μιας δεδομένης διατριβής. Το ιδανικό αποτέλεσμα θα ήταν να συμμετάσχουν όλοι ενεργά στη διαδικασία της ορθολογικής έρευνας (ασκώντας έτσι κάποιες συγκεκριμένες γνωστικές και επιχειρηματολογικές ικανότητες) και να επιτύχουν μια βαθύτερη κατανόηση του εξεταζόμενου ζητήματος.
Οργανώνοντας και φιλοξενώντας φιλοσοφικά εργαστήρια για πολύ διαφορετικό κοινό (από παιδιά έως ηλικιωμένους) και σε πολύ διαφορετικά πλαίσια (από σχολεία μέχρι φυλακές), είχα πάντα μια αίσθηση του τι έκανα και γιατί. Είτε συζητούσαμε την έννοια της αλήθειας, είτε της ομορφιάς, είτε της ευτυχίας, ήξερα ότι δεν προσπαθούσα να διατυπώσω μια νέα οπτική γωνία ή μια χαρακτηριστική κριτική. Η διαφορά σε σύγκριση με αυτό που έκανα ως ακαδημαϊκός ερευνητής ήταν σίγουρα ξεκάθαρη στο μυαλό μου, και όμως θα εξακολουθούσα να θεωρώ και τα δύο είδη δραστηριότητας ως «να κάνω φιλοσοφία». Και στις δύο περιπτώσεις, ασχολήθηκα με τη συλλογιστική και τον προβληματισμό, και όμως δεν ήταν η ίδια δράση. Υπάρχει κάτι που διακρίνει τη δημόσια φιλοσοφία από άλλες μορφές φιλοσοφικών πρακτικών.
Έκτοτε το σκέφτηκα και κατέληξα στο συμπέρασμα ότι η δημόσια φιλοσοφία δεν πρέπει να ορίζεται και να αναγνωρίζεται από το αντικείμενο της, ούτε από κάποια συγκεκριμένη χρησιμοποιούμενη μεθοδολογία, ούτε καν – όπως συχνά προτείνεται – από την προσιτή γλώσσα της, αλλά ουσιαστικά και αποκλειστικά. από τον σκοπό του.
Συχνά – λέγεται – αυτό που διακρίνει την ακαδημαϊκή από τη δημόσια φιλοσοφία είναι ο επιδιωκόμενος στόχος. Η δημόσια φιλοσοφία είναι η φιλοσοφία που αναλαμβάνεται σε δημόσιους χώρους, που απευθύνεται σε ένα μη επαγγελματικό κοινό. Ωστόσο, αυτός ο ορισμός όσον αφορά το κοινό του είναι ακόμα πολύ γενικός και λέει πολύ λίγα για τη φύση αυτής της πρακτικής. Οι εισαγωγές σε έναν φιλόσοφο ή ένα φιλοσοφικό ζήτημα προορίζονται επίσης για ένα μη επαγγελματικό κοινό, και ωστόσο δεν αποτελούν παραδείγματα δημόσιας φιλοσοφίας με τη στενή έννοια που περιγράφω εδώ. Διαφέρουν ως προς τον εκπαιδευτικό σκοπό που θέλουν να επιτύχουν.
Η δημόσια φιλοσοφία κατανοείται καλύτερα ως μια δραστηριότητα που στοχεύει στην προώθηση της ορθολογικής σκέψης σε οποιονδήποτε μπορεί να φτάσει. Η δημόσια φιλοσοφία είναι καταλύτης στη σκέψη. Στόχος του δεν είναι να αποκαλύψει τα αποτελέσματα της φιλοσοφικής παράδοσης ή έρευνας. Τουλάχιστον όχι αποκλειστικά, και όχι πρωτίστως. Κύριος στόχος του είναι να εισαγάγει το κοινό στη φιλοσοφική πρακτική της κριτικής σκέψης: δηλαδή στην προβληματοποίηση του δεδομένου, στην κριτική και ανάλυση ενός ερωτήματος και σε μια διαλεκτική αντιπαράθεση. Ο σκοπός μιας πρωτοβουλίας δημόσιας φιλοσοφίας είναι να δείξει τη σκέψη και τις διαλεκτικές στρατηγικές, μαζί με τα αποτελέσματα που παράγουν. Όπως το έθεσε ο φιλόσοφος Τζακ Ράσελ Γουάινσταϊν το 2014: «Ο πρώτος μου κανόνας της δημόσιας φιλοσοφίας τότε, είναι «άσε τους να σε δουν να σκέφτεσαι».
Μία από τις κύριες ενστάσεις στη δημόσια φιλοσοφία είναι ότι καθιστά τις φιλοσοφικές θεωρίες και έννοιες κοινές και απλοποιημένες, και ως εκ τούτου προδίδει την επαγγελματική και επιστημονική θέση του κλάδου. Κάθε επιστημονικός κλάδος – υποστηρίζεται – έχει τον βαθμό της απαραίτητης εξειδίκευσης και πολυπλοκότητας. Κανείς δεν προσποιείται ότι κάνει την ιολογία ή τη μοριακή βιολογία απόλυτα προσβάσιμη σε όλους (τουλάχιστον αυτό ίσχυε πριν από τον COVID-19 στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης). γιατί να επιμένεις να κάνεις το ίδιο με τη φιλοσοφία;
Ο Χέγκελ, ενοχλημένος από το τεκμήριο ότι ο καθένας μπορούσε να φιλοσοφήσει, ακολούθησε σχεδόν την ίδια γραμμή. Δεν ήθελε να υπερασπιστεί ένα ελιτίστικο όραμα της φιλοσοφίας. Αντίθετα, τόνισε την ανάγκη για ένα σωστό εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την άσκηση ενός ορθολογικού, φιλοσοφικού τρόπου σκέψης. Αυτό που εννοούσε ο Χέγκελ, μαζί με πολλούς σύγχρονους κριτικούς, είναι ότι η δραστηριότητα της φιλοσοφίας δεν είναι κάτι για το οποίο είμαστε άμεσα ικανοί – απαιτεί εκπαίδευση και αυστηρότητα.
Η καλή δημόσια φιλοσοφία στην πραγματικότητα αποδέχεται και εφαρμόζει αυτό ακριβώς το όραμα της φιλοσοφίας ως αυστηρής πρακτικής σκέψης. Ακριβώς επειδή δεν θεωρείται δεδομένο ότι ορισμένες γνωστικές ικανότητες (όπως η ικανότητα ανάλυσης, εννοιολόγησης ή κριτικής, κ.λπ.) αναπτύσσονται φυσικά και εξίσου από όλους, ένας από τους στόχους του είναι να τις διεγείρει, να τις καθοδηγήσει και να τις ασκήσει.
Η ακαδημαϊκή έρευνα είναι κυρίως αφιερωμένη στην καλύτερη κατανόηση του αντικειμένου της έρευνάς της. Ο σκοπός της δημόσιας φιλοσοφίας είναι διαφορετικός. Ενώ συμμετέχω σε μια συζήτηση για την αλήθεια και το ψέμα με ένα μη επαγγελματικό κοινό, δεν στοχεύω να παράγω έναν ολοκαίνουργιο πιο εξαντλητικό ορισμό της «αλήθειας». Ο σκοπός μου είναι να καθοδηγήσω το κοινό ώστε να κατανοήσει καλύτερα την αντίληψή του για την αλήθεια, να επιτρέψω να προκύψουν κάποιες μη αντικατοπτρισμένες υποθέσεις και πιθανώς να δείξω πώς κάποια φιλοσοφική έρευνα επηρεάζει το θέμα. Η δημόσια φιλοσοφία δεν ανταγωνίζεται την ακαδημαϊκή φιλοσοφία και δεν χυδαιοποιεί το θέμα. Είναι, μάλλον, μια πρόσκληση για φιλοσοφική σκέψη. Κάνοντας εννοιολογικά και λειτουργικά εργαλεία διαθέσιμα σε όλους, η φιλοσοφία γίνεται δημόσια με την πλήρη έννοια του όρου.
Η υιοθέτηση αυτής της προσέγγισης απαντά στο ερώτημα γιατί οι φιλόσοφοι ασχολούνται με την πρακτική της δημόσιας φιλοσοφίας. Κι όμως, κάποιος μπορεί ακόμα να ρωτήσει: γιατί το κάνεις αυτό; Γιατί η φιλοσοφία πρέπει να στοχεύει στο να μυήσει ανθρώπους κάθε ηλικίας και επαγγέλματος στην πρακτική της ορθολογικής σκέψης;
Η απόλυτη νομιμοποίηση της δημόσιας φιλοσοφίας βασίζεται σε μια μεταφιλοσοφική υπόθεση που δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη και δεν είναι καθολικά αποδεκτή: η πεποίθηση ότι η φιλοσοφική ή ορθολογική σκέψη έχει αξία από μόνη της.
Αυτή είναι μια πολύ αρχαία ιδέα που επισημάνθηκε από τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα πριν από πολλούς άλλους. Είναι η πεποίθηση ότι η προώθηση της ορθολογικής σκέψης θα επιτρέψει στους ανθρώπους να διαβάσουν καλύτερα την πραγματικότητα, τόσο όσον αφορά την κατανόηση του εαυτού τους (τις φιλοδοξίες, τις επιθυμίες, τα όρια και τις δυνατότητές τους) όσο και τον κόσμο που ζουν.
*Η Lucia Ziglioli επιμελείται και διαχειρίζεται το Filosoficamente, μια πρωτοβουλία της δημόσιας φιλοσοφίας, στην Ιταλία. Έχει μεταδιδακτορικό στη φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Blaise Pascal στο Clermont-Ferrand, Γαλλία, και έχει διδακτορικό στη φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο της Παβιας, Ιταλία. Είναι συνεκδότης, με τη Susanne Herrmann-Sinai, του Hegel’s Philosophical Psychology (Routledge, 2016).
Για να πεις ναι, πρέπει να έχεις τη δυνατότητα να πεις όχι.
Φρανσουά Μιττεράν, 1916-1996, Γάλλος πρόεδρος
Μετά το οριστικό «όχι» έρχεται ένα «ναι».
Και σ’ αυτό το «ναι» αρχίζει το μέλλον.
Γουάλας Στίβενς, 1879-1955, Αμερικανός ποιητής
Το να πεις «ναι» σημαίνει ότι πρέπει να ιδρώσεις, να σηκώσεις τα μανίκια και να βουτήξεις και τα δυο σου χέρια μέσα στη ζωή μέχρι τους αγκώνες. Είναι πιο εύκολο να πεις «όχι», ακόμα και αν το να πεις «όχι» σημαίνει θάνατο.
Τα μισά προβλήματά μας σ’ αυτήν τη ζωή οφείλονται στο ότι λέμε «ναι» πιο γρήγορα απ’ ό,τι θα έπρεπε και ότι δεν λέμε «όχι» πιο σύντομα απ’ ό,τι θα έπρεπε.
Josh Billings, 1818-1885, Αμερικανός χιουμορίστας
Αν ήμουν η Παρθένος Μαρία, θα είχα πει «όχι».
Stevie Smith, 1902-1971, Βρετανίδα ποιήτρια
Το «ναι» δεν έχει νόημα εκτός και αν το άτομο θα μπορούσε να είχε πει και «όχι».
Rollo May, 1909-1994, Αμερικανός ψυχολόγος
Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι είναι σκλάβοι, επειδή δεν ξέρουν να προφέρουν τη λέξη «όχι».
Νικολά Σαμφόρ, 1740-1794, Γάλλος συγγραφέας
Η ευθύνη γεννιέται όταν δεν λέμε εγκαίρως «όχι».
Λέων Τρότσκυ, 1879-1940, Σοβιετικός ηγέτης
Ένα «όχι» που βγήκε από μια βαθιά πεποίθηση, είναι πολύ καλύτερο —και πιο μεγαλειώδες— από ένα «ναι» που ειπώθηκε για να ευχαριστήσει ή, χειρότερα, για να αποφύγει φασαρίες.
Μαχάτμα Γκάντι, 1869-1948, Ινδός πολιτικός, στοχαστής και επαναστάτης.
Ένα από τα πιο δύσκολα μαθήματα της ζωής είναι πως όταν φτάνεις σε αδιέξοδο πρέπει να κάνεις βήματα πίσω μέχρι να βρεις τη στροφή που έχασες και όχι να κάθεσαι να χτυπάς το κεφάλι σου στον τοίχο. Γι’ αυτό και στο συγκεκριμένο μάθημα «κόβεται» πολύς κόσμος. Αγαπάμε πολύ αυτό που είμαστε και συνήθως δεν δίνουμε ευκαιρίες σε αυτό που μπορούμε να γίνουμε.
Μη το θεωρήσεις αλαζονικό αλλά αν θες μια γρήγορη συμβουλή, αυτή είναι πως το πιο πολύτιμο πράγμα που έχεις στη ζωή σου είναι ο χρόνος και η ενέργεια σου καθώς και τα δύο είναι περιορισμένα και δεν εξαρτώνται από το συνειδητό Εγώ σου. Ότι δίνεις σε χρόνο και ενέργεια θα καθορίσει την ύπαρξη σου αλλά τα αποθέματά σου είναι πέρα από τον έλεγχο του συνειδητού Εγώ σου.
Το νόημα σε όλο αυτό, πρέπει να το βρεις μόνον εσύ για σένα. Αλλιώς χάνεται το πνεύμα και μένει το γράμμα. Πάντως στις ακραίες συνθήκες που δημιουργεί σήμερα ο επιταχυνόμενος Χρόνος, τρώει με βουλιμία τα παιδιά του. Η μεγαλύτερη ψευδαίσθηση είναι πως ο συνηθισμένος τρόπος ζωής του επιταχυνόμενου Χρόνου είναι ο μόνος. Δεν είναι. Μπορεί να μονολογούσες «το φελέκι μου μέσα» αλλά ό,τι θεώρησες τυχαίο σε αυτό τον κόσμο ήταν δουλειά ενός Άλλου που ζει αδιαλείπτως μαζί σου.
Η διαισθητική νοημοσύνη είναι πολύ πιο σημαντική τώρα, από την «κοινή λογική». Έχεις πληροφορίες από το ριζικό σου, το οποίο φτάνει με αδιανόητο για σένα τρόπο στην πρωταρχική πηγή της ζωής, αλλιώς δεν θα υπήρχες. Είναι αυτό το «Άλλο» που δεν μετριέται σε υλικές ποσότητες, συμπεριλαμβανομένης της ηλικίας σου, αλλά είναι το αόρατο βάθος μιας ποιότητας, όπως είναι το μυστήριο της ζωής.
Κάνε μερικά βηματάκια πίσω αν σπας το κεφάλι σου. Ο θαυμασμός της ζωής είναι υποχρεωτικός. Από κει κι έπειτα, όλα επιτρέπονται.
Υποφέρουμε από στέρηση. Όχι προϊόντων και υπηρεσιών. Ποτέ δεν είχαμε περισσότερα και ποτέ η καταναλωτική βουλιμία δεν ήταν τόσο αχόρταγη. Υστερούμε όμως στο χαρούμενο πάθος της προσωπικής έρευνας για την επιβεβαίωση της ζωής. Στερούμαστε τον αλχημιστή μέσα μας και η ζωή εκπίπτει σε επιβίωση, ακόμη και γι αυτούς που έχουν «παρκάρει» billions στους παραδείσους των offshore. Πόσο μάλλον για όλους τους υπόλοιπους που χαζεύουνε μπαλόνια.
Ζούμε αυθεντικά όταν δίνουμε λόγους στο Σύμπαν να συγκινείται μαζί μας. Αυτό είναι που κάνει τη διανομή των ρόλων, σκηνοθετεί με αθέατο τρόπο και έπειτα… αναμένει. Το συνηθισμένο είναι αόρατο, κατάρρευση βαρεμάρας.
Το εξαιρετικό κάνει την μεγάλη απόδοση. Στοίχημα είναι. Υπό μια έννοια τίποτα δεν είναι πραγματικό και από την άλλη δεν υπάρχει τίποτα πιο πραγματικό από αυτό. Μέσα σε αυτό το δυϊσμό, σε αυτή τη σχάση του πραγματικού, ο πόλεμος είναι πνευματικός και τον βιώνουμε όλοι ανεξαιρέτως ψυχικά. Το πως λήγει σε κάθε ψυχή αυτός ο πόλεμος μετράει. Σχηματίζει την «κρίσιμη μάζα» για την ψυχική ενέργεια που είναι απαραίτητη για τη λύση του ανθρώπινου αινίγματος. Είτε με το καλό, είτε με το κακό.
Μέσα στα πολεμικά ορύγματα φυτρώνουν τα πιο παράδοξα όνειρα. Αρχέγονες ρίζες που χορεύουν ανάμεσα στ’ αστέρια. Φαντάσου λοιπόν να γλιστρήσεις και να πέσεις έξω από το χρόνο, μέσα στη λάμψη μιας στιγμιαίας αιωνιότητας. Εκεί, τα συνηθισμένα προσχήματα τελειώνουν. Μετά δεν μπορείς πλέον να μη δεις με άλλα μάτια. Κι αν έχει δίκιο η κβαντική μηχανική, ο τρόπος που βλέπεις την πραγματικότητα τη διαμορφώνει. Μαγικό!
Πάρε για παράδειγμα τη συνοδευτική φωτογραφία. Αλλά μη την δεις με τον συνηθισμένο τρόπο. Δες όπως θα έβλεπε ένας μεγάλος σκηνοθέτης, ο Φρανσουά Τρυφώ. «Οι γυναικείες γάμπες είναι οι διαβήτες που μετρούν την υδρόγειο προς κάθε κατεύθυνση, δίνοντάς της ισορροπία και αρμονία» λέει ο Σαρλ Ντενέρ, πρωταγωνιστής στην ταινία «Ο άνδρας που αγαπούσε τις γυναίκες».
Χαρά σ’ εκείνον που ξέρει πως να δει τον κόσμο και τον εαυτό του να ανθίζουν μαζί. Η απόλυτη ψευδαίσθηση πάντως είναι πως υπάρχουμε για να δείχνουμε «ευτυχισμένοι». Υπάρχουμε μόνο για την πιθανότητα να γίνουμε η αυθεντικότερη εκδοχή του εαυτού μας, όσο πάσχουμε αναπόφευκτα μέσα στη σύγχυσή μας.
Μη σκέφτεσαι λοιπόν μόνο το πως θα γαμήσεις ό,τι όμορφο βλέπεις. Μάθε στην ενατένισή του με έναν ασυνήθιστο τρόπο. Είναι μια έσχατη χειρονομία πολιτισμού, αφού πρώτα η ιστορία νίκησε τη φύση και τώρα είναι αυτή που χάνει με τη σειρά της από τις μηχανές και τη τεχνητή νοημοσύνη. Παρ’ όλα αυτά, κατά την αποκάλυψη του Πλάτωνα, αεί ο Θεός ο Μέγας γεωμετρεί!
ΕΓΩ: Έλα, μίλα μου! Ξέρω πως έχεις ένα τρόπο να μου πεις όλα όσα πρέπει να ξέρω … Δεν έχεις άλλον σαν εμένα. Δεν έχω άλλη σαν εσένα. Μίλα μου, ψυχή μου. Μίλα μου για αυτά που είδες. Μίλα μου για αυτά που βλέπεις. Για τα χελιδόνια και τις στέγες. Τα μικρά παιδιά και τα συλλαβίσματα της γλώσσας. Για τον πόνο και τα όνειρα. Για τους φόβους και τις βόλτες στις παραλίες. Για τη χαρά και την αίσθηση πως όλα τελειώνουν. Για τη φρίκη, την αρρώστια, τον πόλεμο με καλούς τρόπους. Μίλα μου για το σκοτάδι και το φως. Μίλα μου για το Μεγάλο Παιχνίδι της ύπαρξης. Άνοιξε τις πόρτες και μίλα μου. Μη μ’ αφήνεις σε αυτή την απέραντη μοναξιά. Μη με αφήνεις να περιμένω πότε ένα θρόισμα, ένα βουητό ή ένα ψίθυρο, για να μου δώσει την…
Point Z 